Reseıdegi din jáne saıasat

Qazirgi postmoderndik zamanda din men senim ýaqyt tynysyn, dáýir kvıntessensıasyn kórsetedi. Dástúrli jáne dástúrden tys dinder araqatynasy, mazhabtyq jáne mazhabsyzdyq ,dindarlyq pen ásire dinshildik,teızm men ateızm,ekýmenızm men dinı fanatızm zamannyń shynaıy mániń aıqyndaýshy uǵym-túsinikterdi aıqyndaıdy.Qoǵamnyń dinı ómirin saıası-quqyqtyq retteýdiń jańa modeliniń qalyptasýyna jahandaný úderisiniń yqpaly bar ekendigi qazirgi ózgermeli ýaqyt kórsetip otyr.Qazirgi postındýstrıaldy jáne postsekýlárly álemde dinniń memleketpen,ekonomıkamen,quqyq,bilim berý,densaýlyq saqtaý,ásker,BAQ,ishki jáne syrtqy saıasatpen qatynasy ózgerdi. Zamanaýı batys memleketteri negizinen-lıberaldy batys demokratıasynyń modeline súıenedi.Lıberaldy qundylyqtar ekonomıka,saıasat,mádenıet,bilim,din ıaǵnı qoǵamnyń barlyq salalaryn qamtıdy.Memleket jáne din qatynasyna yqpal etýshi faktorlar memleketttik qurylystyń tarıhı qalyptasý jáne damý joldary men kezeńdik erekshelikteri,,qoǵamnyń dinı jáne ulttyq quramy, dinniń qoǵam men ult ómirindegi orny,qoǵamdaǵy dinı mádenıet pen dindarlyq deńgeıi,áleýmettik toptardyń dinge qatynasy,dinı minez-qulyq jáne kórshi elderdegi memleket pen din qatynasy aıqyndaıdy.Din salasyndaǵy memlekettik saıasat ustanymynyń ótkengi jáne búgingi erekshelikteri men ózgeristerin , ishki jáne syrtqy faktorlardyń memleket pen din qatynasyn yqpal-áserin keshendi túrde zerttegen jón.Zamanaýı álemdegi alpaýyt elder jáne aımaqtyq kóshbasshy elderdiń múddelerinen týyndaǵan dinı jobalardyń maqsatyn aıqyndaý úshin eldegi saıası-dinı negizdegi oqıǵalar men dinı ahýaldaǵy jańa úrdister keshendi zerdelenýi qajet.

RF konstıtýsıasynyń 14 babynda reseı-zaıyrly memleket, eshbir dinge memlekettik jáne mindetti mártebe berilmeıdi dep kórsetilgen.28 bapta árkimge ar-ujdan jáne dinı senim bostandyǵy berilgen,memlekettik jáne qoǵamdyq,jeke menshik bilim berý uıymdarynda dinı ilimdi oqytýǵa jol berilmeıdi dep aıqyndalǵan. 1997 jyly reseıde ar-ujdan bostandyǵy jáne dinı birlestikter týraly zańy qabyldandy. Zańnyń kirispesinde pravoslavıanyń reseı tarıhy,mádenıeti men rýhanıatynyń qalyptasýy men damýynda aıryqsha rólin moıyndaıtyny, ıslam,býddızm,ıýdaızm jáne basqa da dinderdi Reseı halyqtarynyń tarıhı murasynyń ajyramas bólshegi retinde qurmetteıtindigi atap kórsetilgen. XX ǵasyrdaǵy Reseı memleketi tarıhynda mańyzdy oqıǵa 1917 patrıarhattyń qaıta qalpyna kelýi bolatyn. Qazan tóńkerisinen soń 1918 jyly aqpanda halyq komısarlar keńesiniń shirkeýdiń memleketten jáne mekteptiń shirkeýden bólinýi týraly dekreti keńestik júıeniń memleket jáne din qatynasyn aıqyndaǵan negizgi irgetas boldy.Shirkeý zańdy tulǵa mártebesinen aıyryldy. Bul ustanymnyń keıbir belgileri postkeńestik memleketterdiń din salasyndaǵy memlekettik saıasatynda yqpalyn saqtaǵan.Keńestik kezeńde1943 jyly patrıarhat orys pravoslav shirkeýi resmı ataýyna ıe boldy.1988 jyly Keńester elinde ejelgi Kıev Rýsiniń shoqynýynyń 1000 jyldyq mereıtoıy resmı atap ótildi. Postkommýnısttik Reseıde 1991 jyldan OPSH zańdy tulǵa mártebesine ıe bolýy bul reseıdegi memleket jáne shirkeý qatynasynyń jańa kezeńiń aıqyndap berdi. 1990 jyldyń sońyna qaraı OPSH qoǵamdyq jáne memlekettik ómirge yqpalynyń birtindep kúsheıýi baıqalady.Reseı bıligi orys halqynyń ulttyq sanasyn kúsheıtý maqsatynda pravoslavıanyń rýhanı bedelin tıimdi qoldanýdy kózdeıdi jáne pravoslavıany reseı qoǵamynyń saıası jáne rýhanı birliginiń tiregi retinde qaraıdy.Pravoslavıalyq ilimde dinı jáne zaıyrly bıliktiń sımfonıasy týraly konsepsıa bar.Memleket shirkeýdiń ishki isine,ásirese dinı ilim máselesine aralaspaıdy,al shirkeý memlekettiń zaıyrly ómirin qadaǵalamaıdy.Memleket pen shirkeý óz maqsattaryn derbes aıqyndaıdy,al qajet bolǵanda bir-birine kómektesedi. Mańyzdy memlekettik is-sharalar patrıarh jáne dinbasylarynyń qatysýymen ótedi.2018 jyly aqpanda reseı úkimetiniń basshysy patrıarh Kırılldi ıntronızasıasynyń 9 jyldyǵymen quttyqtaý barysynda memleket pen máskeý patrıarhaty qarym-qatynasynda sımfonıa(grek.kelisim,úndestik) bar dep atap kórsetti.

Bul ustanym bılik pen OPSH arasyndaǵy úılesimdi áriptestikten baıqalady. 1993 jyly Qasıetti Sınod din qyzmetkerlerine depýtattyq qyzmetke úmitker retinde tirkelmeýge sheshim qabyldady. Bul sheshimdi buzǵan din qyzmetkerleri laýazymy men dinı ataǵynan aırylady. Sondaı-aq TMD elderindegi bılik organdaryna saılanýǵa qatyspaý týraly aıtylady. 1994 jyly OPSH Arhıereı Sobory Sınod sheshimin maquldady. 2000 jyly qyrkúıek aıynda OPSH Arhıereı Sobory OPSH áleýmettik konsepsıasynyń negizderin qabyldady. Bul konsepsıada memleket- shirkeý qatynastary jáne zamanaýı qoǵamdyq mańyzdy máseleler tóńireginde dinı ilim negizderi baıandalady. Atap aıtsaq, negizgi bogoslovıalyq máseleler, shirkeý jáne memleket, hrıstıandyq etıka, zaıyrly quqyq, shirkeý jáne saıasat, eńbek jáne eńbek ónimderi, soǵys jáne álem, qylmys jáne jaza, otbasy, qoǵamdyq ádep, tulǵa jáne halyq densaýlyǵy, bıoetıka máseleleri, zaıyrly ǵylym, mádenıet, bilim berý máseleleri, shirkeý jáne zaıyrly BAQ, halyqaralyq qatynas, jahandaný jáne sekýlárızm máseleri qamtylǵan. Arhıereı sobory OPSH jarǵysyna saı 2009 jyldan shirkeýdiń eń joǵarǵy organy bolyp tabylady.Arhıereı sobory tórt jyl saıyn ótkiziledi.2017 jyly qarashada patrıarh Tıhonnyń ıntronızasıasynyń 100 jyldyǵy men Reseıde patrıarhtyqtyń qalpyna kelýiniń 100 jyldyǵyna arnalǵan OPSH arhıereı soborynda eparhıalardy basqarý,shirkeý jáne mádenıet,aqparattyq jumys,OPSH kanondyq jaýapkershilik elderindegi memleket pen din,qarjy jáne sharýashylyq,dinı bilim men tárbıe,mısıonerlik men monahtyq,neke men otbasy,áleýmettik jáne qaıyrymdylyq qyzmet,jastar arasyndaǵy mısıa,teologıalyq bilim berý,taıaý shyǵystaǵy hrıstıandardyń qýdalanýy,halyqaralyq qatynas máseleleri qozǵaldy.Arhıereı soboryna 22 elden kelgen 377 dinbasylar qatysty. Arhıereı sobory shoqyný qupıasynan keıin úshten artyq nekelesýge,pravoslavtardyń pravoslav emestermen nekesin qıýǵa,bir jynystylardyń jáne geılerdiń nekesine,asyrap alǵan uldary men qyzdaryna úılenýge tyıym saldy. Reseıdiń zamanaýı tarıhynda alǵash ret memleket basshysy qutqarýshy Hrıstos ǵıbadathanasynda bolǵan arhıereı soboryna kelip sóz sóıledi. Burynǵy jyldary reseı basshysy arhıereı soborynyń qatysýshylarymen kremlde kezdesetin.RF basshysy búginde memleket pen barlyq dástúrli dinderdiń áriptestigi men birikken jumysy qajet ekendigin aıta otyryp,memlekettiń zaıyrly sıpatyn saqtaý kerektigin ,biraq zaıyrlylyqty qaradúrsin,turpaıy túsinýden saq bolý qajettigin atap kórsetti. «Búgingi reseıde jáne máskeý patrıarhaty jaýapkershiligindegi elder men túrli qurlyqtaǵy otandastarymyzdyń arasynda OPSH aıryqsha mısıa atqarýda.OPSH halyqtar jáne memleketterdi parasatty sózi jáne isimen jaqyndastyrýda jáne mıllıondaǵan orys áleminiń birligin nyǵaıtýda»-dep qoǵam men memleket úshin ultaralyq birlik pen dinaralyq úılesimniń mańyzdylyǵyna toqtaldy[1]. 2018 jyly RF prezıdenti «Valaam» derekti fılmine bergen suqbatynda komýnıserdiń V.Lenın múrdesin qasterleýi hrıstıandyqtaǵy áýlıelerdiń kıeli zattaryn qasterleýimen uqsastyǵyn jáne injildiń komýnızm qurlysshysynyń moraldyq kodeksimen sáıkestigin atap kórsetti.Komýnızm qurlysshysynyń moraldyq kodeksi 1961jyly ótken SOKP XXII sezinde qabyldanǵan bolatyn.

Reseı bıligi OPSH bedelin ulttyq biregeılik pen rýhanı tutastyqty nyǵaıtýmen birge, ishki turaqtylyqty saqtaýda jáne halyqaralyq qatynas júıesinde tıimdi paıdalanýdy qalaıdy.Orys álemi jobalyq ıdeıasynyń dinı astary bar ekendigin aıta ketken jón.OPSH basshysy arhıreı soboryna qatysýshylaryna bizdiń kúshimiz birlikte dep oı túıindedi[2].Hrıstıan dúnıesinde yqpaly men bedelin nyǵaıtýdy kózdegen OPSH ishki shirkeýlik daý-damaılardy jumsaq jáne ońtaıly sheshýdi qalaıdy. Antıohıa jáne búkil shyǵys patrıarhy X Ioann sózinde birtutas pravoslav shirkeýi Sırıanyń birligin saqtaýǵa jáne hrıstıandardyń týǵan jerine oralýyna qoldaǵy múmkindikterdi barynsha qoldana otyryp,qıratylǵan shirkeýler men monastyrlardy qaıta qalpyna keltirýge shaqyrdy[3].

Arhıereı soborynda máskeý patrıarhaty ýkraın pravoslav shirkeýiniń basshysy mıtropolıt Onýfýrıı ótinishi boıynsha MP ýkraın pravoslav shirkeýiniń derbes mártebesi resmı moıyndalyp,ýkraın pravoslav shirkeýiniń basqarý ortalyǵy -Kıev qalasynda bolatyndyǵy bekitildi,al máskeý patrıarhatynyń jarǵysynda MP ÝPSH jeke bólim berildi.2017 jyly 30 qarashada moıyndalmaǵan kıev patrıarhatynyń basshysy Fılaret(Denısenko ) MP basshysyna jazǵan hatynda eki shirkeý arasynda evharıstıalyq jáne qulshylyq qatynasty qalpyna keltirýge jáne tatýlasý men suqbatqa shaqyrdy.Osy hatqa oraı,arhıereı sobory arnaıy komısıa qurdy.Alaıda,2017 jyly 1 jeltoqsanda ótken baspasóz konferensıasynda kıev patrıarhy Fılaret KP ÝPSH avtokefaldyǵyn saqtaıtyndyǵyn jáne máskeý patrıarhatyna qaıta oralmaıtyndyǵyn jarıalady.2018 jyly qańtarda kıev patrıarhy Fılaret apostoldyq erejeniń 34 babyna saı ár halyqtyń óz epıskopy jáne táýelsiz memlekettiń avtokefaldy derbes shirkeýi bolýy tıis dep kórsetti. [4]. 1997jyly máskeý patrıarhaty kıev mıtropolıti Fılaretke bólinýshilik áreketi úshin anafema jarıalap,laýazymynan aıyrǵan bolatyn.

2017 jylǵy derekter boıynsha, OPSH kanondyq jaýapkershilik aýmaǵyndaǵy elderdegi ǵıbadathanalar sany-36878 , dinı akademıalary men semınarıalarynyń sany-56.Qazirgi ýaqytta OPSH jylyna 1340 jańa ǵıbadathana salady.OPSH quramynda 462 erler jáne 482 áıelder monastyrlary jumys jasaıdy.OPSH eparhıalarynyń sany-303.OPSH shtattyq din qyzmetkerleriniń sany-39414.OPSH epıskopatyn 377 arhıereıler quraıdy.Alys shet elderde OPSH 900 prıhodtary men monastyrlary jumys isteıdi. Máskeý qalasynda OPSH qarasty 1000 jýyq ǵıbadathana bar . 1994 jyly RF qarýly kúshteri jáne OPSH arasynda ózara is-qımyl jáne áriptestik týraly kelisimge qol qoıyldy.2012 jyly alǵashqy polk din qyzmetkeri(kapelan) shtaty paıda boldy.2015 jyly qorǵanys mınıstrliginiń áskerı ýchılıshesin alǵashqy din qyzmetkerleri bitirip shyqty. Áskerı din qyzmetshileriniń mindeti dindar jaýyngerlerdiń dinı suranysyn óteýge járdemdesý. Úsh jyl saıyn áskerı din qyzmetkerler bir aılyq biliktilik jetildirý kýrsynan ótedi.RF qorǵanys mınıstrliginiń áskerı ýnıversıtetinde jáne bes áskerı oqý oryndarynda din qyzmetkerlerine arnalǵan biliktilik arttyrý kýrstary bar.

Sosıologıalyq zertteýler deregine súıensek,reseı áskeri jaýyngerleriniń 71%-pravoslav dinińe senedi.

2009 jyldan Reseı kúshtik qurylymdarynda shtattyq negizde 176 áskerı din qyzmetkerleri (kapelandar),shttattan tys negizde 773 áskerı din qyzmetkerleri jumys isteıdi,jazasyn óteý oryndarynda 1019 pastyrlar qyzmet jasaýda.2013 jyldan Sınodtyń mısıonerlik bólimi shyǵys sibir,qıyr shyǵys eparhıalaryna 141 mısıoner jibergen.Pravoslav din qyzmetkerleri ǵarysh kemeleri men áskerı tehnıkalardy alastaý jáne mańyzdy memlekettik is-sharalarǵa bata berýdi dástúrli túrde júrgizedi.Reseıde shirkeýlik sananyń modernızasıalanýy jáne pravoslavıanyń zamanaýı qoǵamdyq-saıası ómirge belseńe qatysýy memleket jáne shirkeý qatynasynyń naqty jaǵdaıǵa saı ózgerýin kórsetedi.2013 jyldan OPSH dinbasylary reseı parlamentiniń qos palatasynda rojdestvolyq oqýlar aıasynda kezdesýler ótkizedi.2013 -2017 jyl aralyǵynda OPSH 35 zań jobasyna túzetýler men tolyqtyrýlar eńgizýdi daıarlaǵan.Rojdestvo jáne pasqa merekelerine memleket jáne qoǵam qaıratkerleriniń qatysýy federaldy telearnalardan kórsetiledi.

2017 jyly naýryzda Reseı prezıdenti orys pravoslav eskiǵurypshyldyq shirkeý basshysy mıtropolıt Kornılıımen kezdesti.Bul resmı bılik pen eskiǵurypshyl shirkeý basshysynyń 350 jyldan keıingi kezdesýi.Kezdesý barysynda protopop Avvakýmnyń týylǵanyna 400 jyldyq mereıtoılyq is-sharalar daıyndyq jobasyna qoldaý kórsetiletindigi kelisildi. Protopop Avvakýmdy eskiǵurypshylar senimi úshin azap shekken áýlıe dep qurmetteıdi.Eskiǵurypshylar óz ilimiń aqıqat pravoslavıa dep sanaıdy.2017 mamyrda eskiǵurypshyldyq shirkeý tarıhynda 350 jyldan soń reseı basshysy Rogoj slobodasyndaǵy eskiǵurypshyldardyń dinı ortalyǵyna keldi.Reseı basshylyǵy pravoslavtyq dástúrge memlekettiliktiń tarıhı jáne rýhanı tuǵyry retinde qaraıdy.Reseı basshysynyń Novo-Ierýsalımskıı ,Rojdestvo-Bogorodıchnyı jáne Sreten erler monastyrlarynyń hal-ahýalymen tanysýy pravoslavtyq rýhanı dástúrdiń mańyzyna kóńil bóletindigin kórsetedi.Reseı eskiǵurypshylar shirkeýi basshysy mıtropolıt Kornılıı túrli memlekettik saltanatty is-sharalarǵa qatysady. Mıtropolıt Kornılıı RF prezıdenti janyndaǵy dinı birlestiktermen baılanys boıynsha keńestiń múshesi. Reseı eskiǵurypshylar shirkeýiniń TMD jáne shet elderdegi eskiǵurypshyldarmen qatynasy ornyǵyp orys qoǵamynda eskiǵurypshyldyq qaıta jańǵyrýda.Bılik pravoslavtyq mádenı jáne dinı keńistikti biryńǵaılandyrý jolymen biriktirýge nazar aýdarýda.

Memleket pen din qatynasynyń bir qyry burynǵy keńestik bıliktiń tárkilegen shirkeý múlikteri men menshikterin qaıtarý máselesi qoǵamdyq pikirde aıtys-tartys týdyrýda.2010jyly qarashada Reseıde №327 «Memlekettik nemese mýnısıpıaldy menshiktegi dinı baǵyttaǵy múlikterdi dinı uıymdarǵa berý týraly » federaldy zańy qabyldandy. 2016 jyly aqpan aıynda Sank-Peterbýrg bıligi OPSH kelisimimen Isaakıa murajaı keshenine kiretin Smolnyı jáne Sampson soborlaryn OPSH basqarýyna berý týraly sheshimi qoǵamdyq pikirde daý-damaı týdyrdy. 2016 jyly Sankt-Peterbýrg merıasy Isaakıa Soboryna qaraıtyn tórt obektini OPSH 49 jylǵa berý týraly kelisimge kelgen bolatyn . 2016 jyly qarashada sımferepol jáne kyrym eparhıasynyń Tavrıalyq Hersones qoryq murajaıynyń 24 obektisin shirkeýge berý týraly ótinishi orys qoǵamynda pikir-talas týdyrýda. Qyrym jáne Sımferopol eparhıasy buryn Vladımır erler monastyryna tıesili bolǵan Tavrıalyq Hersones qoryq murajaıyn ózine qaıtarý týraly Reseı múlik komıtetine suranys jasady. 2013 jyly IýNESKO mádenı muralar tizimine engizilgen qoryq-murajaı kesheni aýmaǵynda Vladımır sobory ornalasqan. 2004 jyly Máskeý qalasyndaǵy RMGÝ tarıh-muraǵat ınstıtýty jáne shirkeý arasynda ǵımarat úshin talas týǵan bolatyn, sot sheshimimen ǵımarat OPSH menshigine berildi. 2018jyly qańtarda RF qoǵamdyq palata múshesi máskeý qalasynyń múftıi Dondaǵy Rostov qalasy men Stravopol ólkesinde buryn meshit bolǵan ǵımarattardy musylman dinı basqarmasyna qaıtarýdy surady.

Búginde Reseıdiń 40-qa jýyq bilim berý oryndary men ǵylymı ortalyqtarynda dintaný bólimderi jumys jasaıdy. 1996 jyly MMÝ-de dintaný mamandyǵy ashyldy. 2006 jyly Reseıde dintaný oqytýshylarynyń qaýymdastyǵy quryldy. 2001 jyly máskeý memlekettik jol qatynasy ýnıversıtetinde teologıa kafedrasy ashyldy. 2010 jyly Máskeý ınjener-fızıka ınstıtýtynda Qudaı ana Smolensk ıkonasy qurmetine ǵıbadathana ashyldy.Oqý orny aýmaǵynda pravoslav aıqyshy ornatylǵan.2012 jyly Máskeý ınjener-fızıka ınstıtýtynda (ıadorlyq ulttyq zertteý ýnıversıteti) teologıa kafedrasy ashyldy. Reseıde mektepterge pravoslav mádenıeti negizderin mindetti pán retinde engizý týraly jıi aıtylýda.Reseı bilim berý júıesiniń klerıkalızasıalanýy bolashaqta qoǵamnyń klerıkalızasıalanýy alyp kelýi múmkin degen pikirler bar.2012 jyldyń sońynda RF bilim týraly zańynda dinı uıymdar jáne memlekettik mektepter áriptestigi týraly bap bar. Kafedra oqytýshylary «hrıstıandyq oı tarıhy» pániń júrgizedi.2015 jyly joǵary attestasıalyq komısıa sheshimimen teologıa mamandyǵy ǵylymı mamandyq retinde moıyndaldy.RF JAK sheshimi ǵylymı qoǵamdastyq arasynda túrli pikirler týdyrdy.Zıaly qaýymdastyq bul qoǵamnyń klerıkalızasıalanýyna jasalǵan qadam jáne shirkeýdiń zaıyrly ınstıtýttarǵa shabýyly dep qabyldady.2017jyly zamanaýı reseı tarıhynda alǵashqy teologıa ǵylymynyń kandıdaty ǵylymı dárejesi berildi.Jalpy shirkeýlik kandıdattyq keńeste kandıdattyq dısertasıalar,al jalpy shirkeýlik doktorlyq keńeste doktorlyq dısertasıalar qorǵalady.2017 jyly Máskeý patrıarhaty kanondyq jaýapkershilik aýmaǵyndaǵy elderdiń (Belarýs,Ýkraına,Qazaqstan,Qyrǵyzstan,Ózbekstan, Latvıa) dinı oqý oryndaryna arnalǵan biryńǵaı bilim berý keńistigin qalyptastyrý alǵysharttary jáne oqytý ádistemesi týraly konferensıa uıymdastyrdy.Reseıdiń 37 memlekettik jáne 10 memlekettik emes oqý oryndarynyń teologtar daıyndaýǵa lısenzıasy bar. 2010 jyldan Reseı mektepterinde dinı mádenıet negizderi pánderin oqytý aprobasıadan ótti.2012 1 qyrkúıekten bastap jalpy mektepterde dinı mádenıet negizderi pánderine jylyna 34 saǵat bólingen.Bul baǵdarlamada pravoslav mádenıetiniń orys tarıhy men rýhanı ómirindegi orny men róli aıqyndalǵan. Reseıde memlekettiń zaıyrly sıpaty men zaıyrly negizdegi bilim berý júıesin saqtaý maqsatynda bilim berý uıymdarynda dinı rámizder men dinı kıim úlgisine ruqsat berilmeıdi. N.I. Pırogov atyndaǵy Reseı Ulttyq zertteý medısına ýnıversıteti rektorynyń buıryǵymen 2014 jyly dinı kıim kıýge tyıym salyndy. I.M. Sechenov atyndaǵy MMMÝ bilim týraly zańǵa súıene otyryp, JOO aýmaǵynda dinı ǵıbadat jáne dinı qyzmetke tyıym salǵan. 2018 jyly naýryz aıynda bolǵan joǵary shirkeý keńesinde patrıarh Kırıll din qyzmetkerlerin joǵary oqý oryndarynda belsendi qyzmet jasaýǵa shaqyrdy. Stýdenttermen jumys jasaıtyn joǵary zaıyrly bilimi bar pravoslav din qyzmetkerleri iriktelinetin boldy.OPSH ustanymy boıynsha ýnıversıtettik din qyzmetkeri hrıstıandyq pen ǵylymnyń tarıhı baılanysyń kórsetedi.

Sońǵy jyldary Reseıde dinı ınstıtýttardyń qoǵamdyq ómirdegi orny men róli ósýde.Saıası qaıratkerler men din qyzmetkerleriniń kıno jáne teatr óneri týyndylaryn synǵa alýy jıi kórinis berýde. Novosıbır jáne Berd mıtropolıti P. Chaıkovskııdiń «Shelkýnchık» baletin okkýlttik qoıylym dep synady. 2015 j. atalmysh mıtropolıt Rıhard Vagnerdiń «Tangeızer» operasy Novosıbır opera jáne balet teatryna qoıylymy úshin prokýratýraǵa shaǵymdanǵan bolatyn. «Tangeızer» operasy dindarlardyń sezimi qorlady dep aıyptaldy.Kórsetilimi 2016 jyly 26 qazanǵa bekitilgen «Matılda» kórkem fılmin OPSH Kýban mıtropolıasy dindarlar úshin zıandy dep tapty. Sreten monastyrynyń basshysy,mádenıet boıynsha Patrıarh keńesiniń basshysy epıskop Tıhon Egorevskıı «Matılda» kórkem fılmi tarıhı shyndyqqa sáıkes kelmeıdi dep synady,biraq OPSH fılmge tyıym salýǵa nıetti emes degen bolatyn. Fılm tóńiregindegi shýdy «Sarskıı kres» qoǵamdyq qozǵalysy da kóterdi. «Sarskıı kres» qoǵamdyq qozǵalysynyń belsendileri pravoslav dindarlardy ár jeksenbilik qulshylyqta «Matılda» fılmine tyıym salý úshin duǵa jasaýǵa shaqyrdy.RF ádilet mınıstrliginde tirkelmegen «Qasıetti Rýs-hrıstıandyq memleketi» uıymy bul fılmge qatysty qarsylyq kórsetti. «Qasıeti Rýs-hrıstıandyq memleketi» uıymy kınoteatr dırektorlaryna « Matılda» fılminiń prokatynan bas tartýǵa shaqyrǵan talaptar qoıdy. «Sorok sorokov» qozǵalysy da fılmge qarsylyǵyn kórsetti.Fılmde II Nıkolaı men balerına Matılda Kshesınskaıa arasyndaǵy qarym- qatynas baıandalady.Reseıdiń sońǵy patshasy II Nıkolaıdy 1981 jyly shet eldegi OPSH,al 2000 jyly OPSH áýlıeler qataryna qosqan bolatyn.Reseı kıno sarapshylary jáne quqyq qorǵaý salasynyń mamandary atalmysh fılmnen dindarlar sezimin qorlaıtyn kórinis tapqan joq.Fılm tóńiregindegi daý-damaı reseı qoǵamynda dinı sananyń óskendigin anyq baıqatady.Kıno jáne óner,ádebıet týyndylaryna dinı negizde senzýra qoıý áreketteri postsekýlárly álemdegi desekýlárızasıa kórinisi bolyp tabylady.2017 jyly Ekaterınbýrg ǵıbadathanasynda pokemon izdeýshi bloger RF QK148 jáne 282(«dindarlardyń sezimin qorlaý» )baptary boıynsha aıyptalyp úsh jylǵa shartty túrde sottaldy. «Pravoslav zań ortalyǵy» qoǵamdyq uıymy ateıster men blogerlerdi dinge synı kózqarastary úshin qýdalaıdy. 2011 jyly qabyldanǵan «Shirkeýge qatysty qorlaý jáne jala jabý» qujatyna sáıkes shirkeý men din qyzmetkerlerin ájýalaý jáne qaljyńdaý,jalǵan aqparat taratý jala retinde qarastyrlady.2012 jyly aqpanda Máskeý qalasynda Qutqarýshy Hrıstos shirkeýinde femınıstik «Pussy Riot» toby pank-duǵa aksıasyn ótkizgen bolatyn.Toptyń eki múshesi dindarlardyń sezimin qorlady dep aıyptalyp túrli merzimge bas bostandyǵynan aıyryldy.Osy oqıǵadan keıin RF qylmystyq kodeksine dindarlar sezimin qorlaý baby engizildi jáne 2013 jyly maýsymda Reseıde «Dindarlardyń dinı sezimin qorǵaý týraly» federaldy zań qabyldandy.

Reseıde orys pravoslav shirkeýiniń negizgi qoǵamdyq uıymy-Dúnıejúzilik orys halyq sobory jumys jasaıdy.

2012 jyly qurylǵan «Bojá volá» pravoslavtyq qoǵamdyq qozǵalysy Reseı qoǵamdyq-saıası ómirinde pravoslavtyq qundylyqtardy taratý jáne qorǵaý maqsatyn kózdeıdi.Bul qozǵalys sektanttyq ustanym men okúltızmge,satanızmge qarsy kúresedi.Qozǵalystyń belsendi músheleriniń orta jasy 20-30 quraıdy. Sonymen qatar,reseıde túrli okkýltik-magıalyq jáne putqa tabynýshylyq dinı qaýymdar bar.Reseıde kóne slavándardyń tabıǵı senimin qaıta jańǵyrtýdy kózdeıtin ata-baba kúlti «Slavıa» qaýymy jumys jasaıdy. Chelábi oblysynda dýhovno-rodovoı derjava rýs dinı qaýymy rod jáne lada slaván qudaılaryna ǵıbadat jasap, Ó árpin qasterleıdi.Qaýymnyń ilimi boıynsha Ó árpi ǵarysh pen ǵalamnyń tylsym syrymen qatynas jasaý arnasy bolyp tabylady. 2014 jyly psevdopravoslavıalyq bog-Kýzá (basshysy A.Popov) destrýktıvtik sektasy ústinen qylmystyq is qozǵaldy.Qarjylyq pıramıda úlgisinde qurylǵan sekta Máskeý qalasynda 1990-2000 jyldary áreket jasaǵan.2017 jyly jeltoqsanda A.Popovqa qatysty sot prosesi bastaldy.

2017 jyly sáýirde RF joǵary sotynyń sheshimimen Iegova kýágerleriniń 395 bólimsheleriniń qyzmetine tyıym saldy Iegova kýágerleri ekstremızm týraly zańdy buzdy dep aıyptalyp,RF ádilet mınıstrligi Iegova kýágerleriniń bas uıymyn ekstremıstik uıymdar tizimine engizdi. Iegova kýágerleriniń múlikteri memleket paıdasyna tárkilendi.

Reseı federaldy medıa keńistiginde OPSH belsendi jumys júrgizýde. OPSH jetekshileriniń áleýmettik jelilerde paraqshalary bar. Qazirgi kezde Reseıde pravoslavtyq ǵalamtor jelisi «Elısy» jumys jasaıdy . Reseıde pravoslavtyq «Soıýz», «Spas», «Radonej», «Radostmoıa» telearnalary men «Mýzsoıýz» pravoslavıalyq mýzykalyq telearanalary jumys jasaýda.Sonymen birge,pravoslavtyq aqparattyq- analıtıkalyq «Sargrad» telekanaly ashyldy.«Vera» radıosy jumys isteıdi. OPSH qarjy-sharýashylyq qyzmeti týraly aıtar bolsaq,OPSH Máskeý patrıarhaty «Peresvet» banki aksıasynyń 49 % ıe.2016 qazanda Reseı Ortalyq banki Peresvet bankisin ýaqytsha basqarýdy qolǵa aldy.Bank jumysyn saýyqtyrý is-sharasyna 70 kredıtor qatyspaqshy.Atap aıtsaq,Rosselhozbank, Sovkombank, «Otkrytıe» banki, Sváz-bank, Bınbank jáne «Zenıt» banki jáne «Inter RAO» men «Rýsgıdro kompanıasy»qatysýǵa nıetti. Sońǵy jyldary Reseı bıligi pravoslavtyq dinı qundylyqtar men eskertkishterge erekshe mán bere bastady.

OPSH jáne bılik oryndarynyń qoldaýymen Marıa Ana belbeýi,Kóripkelder syıy,Jeńimpaz Georgıı dinı jádigerleri Grekıadaǵy Afon monastyrynan Reseıdiń iri qalalary men TMD birqatar elderine jetkizildi. 2017 jyly mamyrda Máskeýge ıtalıanyń Barı qalasynan áýlıe Nıkolaı Mırlıkııskıı kıeli zaty jetkizildi.Bul kıeli zatqa mıllıonnan asa adam zıarat jasaǵan.Qoǵamnyń rýhanı ómirinde dinı mádenıet pen dástúrge memleket tarapynan qoldaý kórsetilýi naqty baıqalady.1992 jyldan Quddystan (Ierýsalım) qasıetti otty alyp kelý dástúri júıeli túrde júrgiziledi. Qasıetti otty jetkizýdi Andreı Pervozvannyı qory uıymdastyrady.Jahandaný úderisindegi halyqaralyq qatynastar júıesinde dinı dıplomatıanyń róli ósýde. Alpaýyt elderdiń syrtqy saıasatynda jáne halyqaralyq qatynastarda dinder men din qaıratkerleriniń ózindik orny bar.

1993 jyly Grekıanyń Halkıdıkı qalasynda Pravoslavıa parlamentaralyq Assambleıasy quryldy.Uıymnyń joǵary organy Bas Assambleıa.Uıym músheleri-Albanıa, Armenıa, Belorýssıa, Bolgarıa, Bosnıa jáne Gersegovına, Grekıa, Grýzıa, Qazaqstan, Kıpr, Iordanıa, Kongo, Latvıa, Lıvan, Lıtva, Moldavıa, Mozambık, Palestına, Polsha, Rossıa, Rýmynıa, Serbıa, Sırıa, Sýdan, Ýkraına, Horvatıa, Chernogorıa, Estonıa, al Avstralıa, Argentına, Ýganda, Efıopıa, Chılı, AQSH jáne Kanada baqylaýshy elder qatarynda. Uıym jumysynyń baǵyty-pravoslavıalyq mádenı murany damytý jolynda saıası,dinı jáne ǵylym qaıratkerleriniń baılanysyna septigin tıgizý jáne shyǵys eýropany biriktirýshi rýhanı kúsh pravoslavıalyq mádenıeti qoldaý.

XXI ǵasyrda OPSH tarıhyndaǵy mańyzdy oqıǵa saıası –áleýmettik sebepter saldarynan qurylǵan Shet eldegi OPSH jáne Máskeý patrıarhaty arasynda kanondyq kelisimge kelýi. 2007 jyly mamyr aıynda Máskeýdegi Qutqarýshy Hrıstos shirkeýinde Máskeý patrıarhy İİ Aleksıı jáne shet eldegi OPSH basshysy mıtropolıt Lavr kanondyq qatynas aktisine qol qoıdy. Shet eldegi OPSH ózin-ózi basqarý quqyǵyna ıe MP OPSH baǵynyshty qurylym.Postkeńestik elder keńistigindegi OPSH qyzmetin saralaıtyn bolsaq. OPSH 1990 jyly qańtarda OPSH Arhıereı Sobory Ýkraın jáne Belorýs ekzarhattaryna keń avtonomıa berýge sheshim qabyldady. Ýkraına PSH jáne Belorýs PSH ataýyna ıe bolýǵa,jeke Jarǵy jasaýǵa jáne Sınod qurýǵa , óz aýmaqtaryndaǵy eparhıalarǵa sot isi, zań shyǵarý, atqarý bılikterine ókildikter berildi. 1991 jyly Ýkraına táýelsizdigin jarıalaǵan soń ,táýelsiz elge derbes shirkeý qaǵıdasyn usynǵan mıtropolıt Fılarettiń bastamasyna ýkraına bıligi qoldaý kórsetti.1992-1993 jyldary álemdik pravoslavıa tarapynan moıyndalmaǵan Kıev patrıarhatynyń ýkraın pravoslav shirkeýi quryldy.

2009 Máskeý jáne Reseı patrıarhy bolyp Smolensk jáne Kalınıngrad mıtropolıti( Gýndáev V .M.) Kırıll saılandy.Onyń basshylyǵymen Máskeý patrıarhaty syrtqy shirkeýlik jáne halyqaralyq qatynastarǵa mán bere bastady. OPSH basshysynyń iri áleýmettik jelide resmı akkaýnttary bar. OPSH basshysy dinbasylary men shirkeý qyzmetkerlerin komýnıkasıanyń zamanaýı ádisterin belsendi ıgerýge shaqyrýda. 2017 jyly Sankt-Peterbýrgte ótken Parlamentaralyq odaqtyń 137 Assambleıasynda Máskeý jáne Búkil Reseı patrıarhy Kırıll «Reseıdiń dástúrli dinderi –pravoslavıa,ıslam ,ıýdaızm jáne býddızm ókilderin biriktirýshi Reseıdiń dinaralyq keńesi qoǵam jáne memlekettiń úılesimdi damýynyń ortaq adamgershilik negizin ustanady.Biz baýyrmaldyq yntymaqtastyq jolyn ustanamyz»- dep qoǵam úshin túsinistik pen áriptestiktiń mańyzyn atap kórsetti[5].

Jahandaný jaǵdaıynda OPSH syrtqy shirkeýlik baılanys jáne halyqaralyq qatynasqa den qoıa bastady.Orys álemi ıdeıasynyń negizgi tuǵyry til,din jáne syrttaǵy dindester taǵdyry shirkeýdiń nazarynda.2011 jyly orta azıa mıtropolıalyq okrýgy quryldy. Reseıdiń qoǵamdyq-saıası jáne mádenı keńistiginde 1997 jyly Reseı pravoslav azamattar odaǵy ,2009 jyly Reseıde pravoslav áıelder odaǵy quryldy.2015 jyly qańtarda Búkil Reseı jáne Máskeý patrıarhy Kırıll memlekettik dýmada sóz sóıledi. 2016 jyly aqpanda patrıarh Kırıll Antarktıda Bellınsgaýzen stansıasyndaǵy ǵıbadathanada qulshylyq rásimin júrgizdi.2017 jyly mamyrda Qyrǵyzstanǵa resmı saparmen bardy,al qyrkúıekte resmı saparmen Ózbekstanda bolyp,Tashkent eparhıasynyń 145 jyldyǵyna arnalǵan is-sharaǵa qatysty.Ol aımaqtaǵy musylmandar men pravoslavtar arasyndaǵy dostyq pen túsinistiktiń beriktigin atap kórsetti. OPSH óziniń kanondyq jaýapkershilik aýmaǵynda dástúrli dinı sana men pravoslavtyq mádenıetti saqtaýǵa kóńil qoıýda.

2016 jyly aqpanda Gavana qalasynda Máskeý jáne Búkil Reseı patrıarhy Kırıll jáne Rım papasy Fransısk arasynda myń jyldan keıingi tarıhı kezdesýi eki shirkeý basshylarynyń latyn Amerıkasyna jasaǵan pastyrlyq saparyna tuspa-tus keldi. Qazirgi hrıstıandyq mádenıetti ustanatyn elder ortaq hrıstıandyq qundylyqtar negizinde birigýge nazar aýdara bastady. Batys áleminiń saıası jáne dinı qaıratkerleri hrıstıan mádenıetiniń tarıhı túp-tamyry men qundylyqtary osy senimdi ustanatyn álem halyqtary úshin ortaq rýhanı mura ekendigin alǵa tartýda. 2016 jyly Grekıada ótken Búkil pravoslavtyq Soborǵa orys pravoslav shirkeýi,grýzın pravoslav shirkeý,antıohıa(Sırıa) pravoslav shirkeýi,bolgarıa pravoslav shirkeýi qatyspady. Zamanaýı pravoslavıada Konstantınopol patrıarhy birinshi bolý tezısin( Primus inter pares) ustanýǵa umtylýda.Osy ustanymnyń nátıjesinde barlyq pravoslavtyq shirkeýlerdiń tolyq qatysýymen sobor ótpeýde. 2017 jyly qantarda OPSH ókilderi Parıjde ótken V pravoslav-katolık forýmyna qatysyp taıaý shyǵystaǵy terorızm máselesin talqylady.2017 jyly mamyrda Vashıngtonda 136 elden 600 delegat qatysqan dúnıejúzilik Samıtte qazirgi tańda qýǵyndaýǵa ushyraǵan hrıstıandardy qorǵaýdyń joldary qaraldy.2017 jyly qarashada OPSH basshysy anglıkan shirkeýiniń basshysy Kenterberıı epıskopy Djastın Ýelbımen kezdesýinde áýlıe Andreı ǵıbadathanasyn anglıkan shirkeýine 49 jylǵa paıdalanýǵa berýge kelisti.

Zamanaýı Reseıde memleket pen din qatynasy zaıyrly negizde júzege asýda.Reseıde dindarlyq pen dinı qundylyqtar moraldyq qaǵıdany saqtaý jáne dástúrge degen qushtarlyqty kórsetedi. «Búgingi reseıde patrıarh pen prezıdent,joǵary shirkeýlik bılik pen tıisti mınıstrlikter arasynda suqbat orynqqan.Tikeleı suqbat nátıjesinde shirkeý el men halyq ómirindegi ózekti máselelerge qatysty óz túsinigin qalyptastyra otyryp, qoǵamdyq moral,áleýmettik ómir,ekologıalyq máseleler,ishki jáne syrtqy saıasat máseleleriniń adamgershilik ólshemi syndy taqyryptarǵa nazar aýdarady» [6] Reseı qoǵamdyq-saıası ómirindegi shirkeýdiń qyzmeti qoǵam men memleket múddesine, dinniń turaqtylyq pen kelisim muratyna baǵyttalatyndyǵy ,sondaı-aq,orys álemi ıdeıasynyń rýhanı tuǵyry jáne halyqty uıystyrýshy maqsattarynda qoldanylatyny baıqalady. Pravoslav din qyzmetkerleri ǵarysh kemeleri men áskerı tehnıkalardy alastaý jáne mańyzdy memlekettik is-sharalarǵa bata berýdi dástúrli túrde júrgizedi.Reseıde shirkeýlik sananyń modernızasıalanýy jáne shirkeýdiń zamanaýı qoǵamdyq-saıası ómirge belseńe qatysýy memleket-din qatynasynyń jańa modeliniń qalyptasýyn kórsetedi.

Ádebıetter